Predyspozycja do alergii wynikająca z fizjologii dziecka
Alergia może rozwijać się już u niemowląt i małych dzieci. Wbrew przekonaniom wielu alergologów zajmujących się dorosłymi — różne objawy alergii, w tym również astma, ujawniają się najczęściej w pierwszej dekadzie życia. Udowodniono to na podstawie danych epidemiologicznych. Z badań prowadzonych przez Orgel i współpracowników wynika na przykład, że w grupie dzieci do lat 6, u których stwierdzono astmę, aż 60% wykazywało objawy choroby już w pierwszym roku życia. Dlaczego ustrój dziecka alergizuje się tak wcześnie? Wśród innych przyczyn należy tu wymienić właściwości anatomofizjologiczne ustroju dziecięcego w najwcześniejszym okresie życia. Są to: nie całkiem sprawna funkcja przewodu pokarmowego, znaczna przepuszczalność błon śluzowych, odmienna budowa układu oddechowego, łatwość reagowania odczynem obrzękowym, niepełna dojrzałość mechanizmów obronnych, częste występowanie infekcji i skłonność do ich rozszerzania. Niektóre z wymienionych tu właściwości są również charakterystyczne dla stanu atopii. U małego dziecka skaza atopową nakłada się więc na fizjologiczną dysfunkcję różnych narządów i układów. W tych warunkach ustrój uczula się łatwiej niż w późniejszym okresie życia. Rozpatrzmy bardziej szczegółowo, jak do tego dochodzi. Przewód pokarmowy niemowlęcia wykazuje pewną funkcjonalną niedojrzałość. Wydzielanie enzymów trawiennych jest niewielkie w porównaniu z dzieckiem starszym. Trawienie pokarmów jest więc niedoskonałe. Dziecko do roku potraja wagę urodzeniową. Ten bardzo szybki przyrost wagi wymaga odpowiednio dużej ilości dostarczanego pożywienia. Zarówno niedokładnie strawione resztki pokarmu, jak i produkty jego przemiany mogą być źródłem alergenów, czyli substancji uczulających. Jest to tym łatwiejsze, że błona śluzowa przewodu pokarmowego, podobnie jak innych układów, jest w tym okresie bardziej przepuszczalna. Pozwala to na przenikanie nie tylko bardzo prostych składników chemicznych, jakie powstają ze strawionych pokarmów, ale i bardziej złożonych, które w późniejszym okresie nie przechodzą już przez błonę śluzową zdrowego dziecka. Prawidłowo substancje białkowe zostają rozłożone w przewodzie pokarmowym do aminokwasów, które przyswajane są przez błonę śluzową i przechodzą do krwiobiegu. Z aminokwasów właśnie ustrój buduje potem swoje białka złożone. Aminokwasy nie powodują alergizacji. Jednak błona śluzowa małego niemowlęcia „przepuszcza” nie tylko aminokwasy, ale i polipeptydy składające się z wielu aminokwasów, a nawet cząsteczki białkowe, elementy jeszcze bardziej złożone, które mogą wywołać odczyn alergiczny. Układ immunologiczny dziecka rozpoznaje je jako obce i wytwarza do walki z nimi przeciwciała, aby zneutralizować te cząsteczki białkowe, zwane antygenami lub alergenami. Zwiększona absorpcja białek pokarmowych z przewodu pokarmowego jest zjawiskiem fizjologicznym w pierwszych tygodniach życia, jeżeli dziecko jest karmione mlekiem matki. Jeżeli jednak karmimy je mlekiem krowim, ustrój produkuje przeciwciała przeciwko białkom mleka krowiego, które są dla człowieka gatunkowo obce. Przy bardzo wysokim odsetku dzieci karmionych sztucznie nie dziwi wzrastająca liczba niemowląt uczulonych na mleko. Kletter i współpracownicy wykazali tym wyższy poziom przeciwciał przeciw antygenom mleka w surowicy niemowlęcia, im wcześniej rozpoczęto karmienie sztuczne. Stwierdzony poziom przeciwciał nie oznacza jeszcze uczulenia, ale dowodzi, że przepuszczalność błony śluzowej jelit jest największa w pierwszych miesiącach życia, co sprzyja alergizacji (ryc. 1.). W związku z tym karmienie mlekiem matki ma w tym okresie szczególne znaczenie w zapobieganiu alergii pokarmowej. Warunki anatomiczne i czynnościowe w obrębie układu oddechowego niemowlęcia sprzyjają również alergizacji. Błona śluzowa stanowiąca wyściółkę dróg oddechowych jest jednocześnie wrotami wejścia dla różnych alergenów wziewnych i drobnoustrojów, które w ten sposób dostają się do organizmu. Przenikanie alergenów tą drogą jest znaczne ze względu na dużą powierzchnię błony śluzowej układu oddechowego i większą w porównaniu z dorosłym częstość oddechów u niemowlęcia. Drogi oddechowe są w tym okresie wąskie, sprawność elementów elastycznych ściany oskrzeli i chrząstek nie jest w pełni wykształcona. Podatność błony śluzowej na reakcje obrzękowe, duża ilość wytwarzanego śluzu przy słabo rozwiniętym aparacie rzęskowym nabłonka oskrzeli i mało produktywnym kaszlu utrudniają oczyszczanie dróg oddechowych i sprzyjają infekcjom. Wymienione tu właściwości dróg oddechowych usposabiają do zwężenia światła oskrzeli pod wpływem różnych czynników dodatkowych, prowadzą do upośledzonego przepływu powietrza i duszności. W rozwoju procesu alergicznego ważną rolę odgrywa także upośledzona funkcja mechanizmów obronnych zarówno ogólnych, jak i miejscowych. Jest to właściwie stan fizjologiczny, możliwości wytwarzania przeciwciał zwiększają się bowiem w miarę wzrostu dziecka i pobudzania jego układu immunologicznego przez antygeny działające z zewnątrz. Niektórych przeciwciał dziecko może nie wytwarzać przez okres kilku lub kilkunastu tygodni. Dotyczy to przeciwciał należących do klasy IgA (immunoglobulin A). U starszych niemowląt znajdują się one zarówno w surowicy, jak i wydzielinach różnych układów, np. w śluzie oskrzeli lub treści przewodu pokarmowego. W badaniach własnych IgA w surowicy stwierdzaliśmy u ok. 60—70% badanych niemowląt w pierwszych tygodniach życia. U pozostałych immunoglobuliny tej klasy pojawiały się ok. 3 miesiąca życia albo nawet później. Jeżeli okres ten się przedłuża, możemy mówić już nie o opóźnionym dojrzewaniu tego etapu procesów odpornościowych, ale o ich zaburzeniu. Dla zjawisk alergicznych bardzo ważna jest wydzielnicza (śluzówkowa) IgA (SIgA). W obrębie immunoglobulin tej klasy mieszczą się przeciwciała zarówno przeciw bakteriom, jak i wirusom; mogą także neutralizować alergeny. IgA pojawia się w wydzielinach dopiero ok. 6—8 tygodnia życia i ilość jej wzrasta powoli. Brak IgA uniemożliwia lub opóźnia eliminację z powierzchni błon śluzowych nie tylko drobnoustrojów, ale i alergenów, sprzyja zatem alergizacji. W przewodzie pokarmowym brak IgA może być częściowo zastąpiony przez IgA znajdującą się w dużych ilościach w mleku kobiecym. Dzieci karmione sztucznie nie mogą korzystać z tego źródła, które w pewnym stopniu mogłoby wyrównać niedobór. Z przytoczonych tu przykładów widać, że fizjologiczne cechy we wczesnym okresie życia dziecka usposabiają do odczynów alergicznych. Dotyczy to zwłaszcza dzieci ze skazą atopową, gdyż niektóre cechy atopii nakładają się na fizjologiczną niedojrzałość różnych narządów. Warto odwiedzić też strony:
